Levenseinde en laatste wil

Op een dag eindigt voor ons allemaal het leven. En hoewel we die eigenschap allemaal delen, blijkt het toch voor velen moeilijk om de eigen sterfelijkheid onder ogen te zien en erover te praten. Maar, ook al is het niet eenvoudig, durf toch te praten met je naasten en dierbaren over welke zorg je op het einde van je leven wil ontvangen en wat je laatste wil is. Want als zij weten wat je graag wil, in een situatie waarin je het zelf niet (meer) kan zeggen, kunnen ze er ook rekening mee houden.

Waarom is het zo belangrijk dat ik nu al nadenk over mijn levenseinde en laatste wil?

Voor sommige mensen komt het einde van het leven heel plotseling, zonder dat iemand het ziet aankomen, door bijvoorbeeld een hartstilstand of ongeval. Anderen krijgen op voorhand reeds signalen die aanduiden dat het leven zal eindigen, bijvoorbeeld als je te maken krijgt met een ongeneeslijke ziekte. En het is vooral in die laatste situatie dat jij en je omgeving worden geconfronteerd met moeilijke vragen.

Om die moeilijke vragen op het einde van het leven te voorkomen, is het nuttig om reeds op voorhand al na te denken, te spreken over en te beslissen welke zorg je wil ontvangen als je ernstig ziek zou worden. Je bent dan bezig met ‘vroegtijdige zorgplanning’. Een ‘zorgplanning’ maken betekent dat je nu al beslist over welke hulp en behandelingen je zou willen krijgen, als je ernstig ziek wordt, of zwaar gekwetst, en daardoor op dat moment niet meer kan zeggen wat er met je moet gebeuren. ‘Vroegtijdig’ betekent dat je er nu al over nadenkt, nog vóór het echt nodig is.

Nu al plannen maken voor je levenseinde heeft enkele voordelen. In de eerste plaats zorg je er op die manier voor dat jij en je omgeving duidelijk weten wat er precies moet gebeuren, als je ernstig ziek wordt. Daarnaast kan het opmaken van een zorgplanning je ook minder angst en meer vertrouwen geven om de laatste periode tegemoet te gaan. Als je ten slotte op tijd stilstaat bij je levenseinde, kan je heel wat informatie inwinnen over de bestaande mogelijkheden en kan je er zo voor zorgen dat je geen behandeling krijgt die je niet hebt gewild.

Je eigen vroegtijdige zorgplanning opmaken is misschien niet zo evident. Voor eventuele hulp kan je daarom steeds terecht bij je huisarts. Hij/zij is dé aangewezen persoon voor een vertrouwelijk gesprek over later, omdat je huisarts het meest weet over je gezondheid. Wat er dan precies besproken moet worden, hangt af van de vragen waar jij mee zit. Voorts is het zinvol om te praten over je toekomstige zorg als je nog gezond bent. Want op die manier heb je nog voldoende tijd om na te denken over wat je huisarts vertelt en erover te praten me je dierbaren.

Als je dan tot slot, op basis van de gesprekken, hebt beslist welke zorg je zou willen ontvangen en wat je laatste wil is, dan is het belangrijk om je omgeving hiervan op de hoogte te brengen. In de eerste plaats krijgt je familie en omgeving zo de tijd om te begrijpen en aanvaarden wat jij hebt beslist. Daarnaast kunnen zij op die manier jouw wensen kenbaar maken, als je dat bijvoorbeeld zelf niet meer zou kunnen op een bepaald moment. Verder kan je ook een vertegenwoordiger benoemen die in jouw plaats, in jouw naam spreekt en bepaalt wat je wel of niet zou willen. Dit laat je ook best op papier zetten. Als je geen vertegenwoordiger hebt benoemd, dan bepaalt de wet dat in de eerste plaats je partner, vervolgens je kinderen en als laatste je broers/zussen je vertegenwoordigen.

Enkele mogelijkheden ...

Hier vind je vijf mogelijkheden om effectief vroegtijdig te beslissen hoe je levenseinde eruit kan zien. 

De negatieve wilsverklaring of het levenstestament is een officieel document dat je zelf moet bewaren en moet bezorgen aan je vertrouwenspersoon/vertegenwoordiger en huisarts (voor in je patiëntendossier). In dat document kan je belangrijke beslissingen omtrent je levenseinde laten opnemen. Zo kan je er de naam en handtekening van je vertegenwoordiger in opnemen en bepaal je erin welke behandeling(en) je niet meer wil krijgen als je erg ziek wordt (bijvoorbeeld: reanimatie, beademing door een machine, kunstmatige voeding …).

Het is aangeraden om het document in te vullen in aanwezigheid van een arts, zodat die erop kan toezien dat je beschikt over de juiste informatie en dat je begrijpt wat de gevolgen van je handeling zijn. Je wilsverklaring is vervolgens onbeperkt geldig, maar weet dat zolang je zelf helder kan denken en beslissingen kan nemen, je je wilsverklaring nog kan aanpassen. Het is niet mogelijk om dit document te laten registreren op de gemeente.

Euthanasie betekent dat een patiënt een arts uitdrukkelijk verzoekt om zijn leven te beëindigen, als aan volgende voorwaarden is voldaan: de patiënt moet bij bewustzijn zijn en bekwaam zijn om zijn of haar wil te uiten. De toestand van de patiënt moet ondraaglijk zijn door lichamelijk of geestelijk lijden. Dit lijden moet het gevolg zijn van een ernstige, ongeneeslijke aandoening veroorzaakt door een ongeval of ziekte, waarvoor geen oplossing meer is. De patiënt en de arts moeten samen tot het besluit komen dat er geen andere redelijke oplossing is. En tot slot bepaalt de arts of de situatie inderdaad medisch uitzichtloos is.

De euthanasiewet in België laat twee manieren toe om euthanasie te laten uitvoeren. In de eerste plaats kan je om euthanasie vragen op het moment dat je in een uitzichtloze toestand terechtkomt, zolang je bij bewustzijn bent.

Een tweede manier is vooraf een wilsverklaring opmaken zodat euthanasie kan uitgevoerd worden als je in een uitzichtloze situatie belandt en je je vraag om euthanasie niet meer kan bekendmaken.

Maar de wilsverklaring die je vooraf maakt, geldt slechts in een beperkte situatie, er kan alleen euthanasie worden uitgevoerd als je niet meer bij bewustzijn bent en je toestand onomkeerbaar is. Dat betekent letterlijk dat je wilsverklaring voor het uitvoeren van euthanasie enkel geldt als je in een coma terechtkomt waaruit je niet meer kan ontwaken. De wilsverklaring voor euthanasie geldt dus niet in een situatie waarin je nog bij bewustzijn bent, ook al is dat bewustzijn verstoord, bijvoorbeeld als je lijdt aan de ziekte van Alzheimer, dementie, aids …

Je kan een wilsverklaring voor het uitvoeren van euthanasie bij een onomkeerbare coma op ieder moment in je leven opstellen. Het document dient ook nog ondertekend te worden door twee getuigen, waarvan één getuige geen erfgenaam mag zijn. Om ervoor te zorgen dat je wilsverklaring geldig blijft, moet je die wel om de vijf jaar hernieuwen. Je maakt van het document best enkele kopieën en bezorgt deze aan je huisarts, vertrouwenspersoon, vertegenwoordiger, familie en daarnaast kan je je wilsverklaring ook laten registreren op de gemeente via de federale databank.

Je kan daarnaast vroegtijdig ook een aantal beslissingen nemen over je uitvaart. Zo bespaar je het je dierbaren om die beslissingen te hoeven nemen en kan je ervoor zorgen dat je beslissingen ook worden uitgevoerd.

Zo kan je bijvoorbeeld bepalen of je een godsdienstige plechtigheid wil of helemaal niet, of je wordt begraven of gecremeerd, waar je wordt begraven … Je zet dan best al deze beslissingen op papier en laat instructies na aan je familie of bij een uitvaartverzekeraar ingeval je een uitvaartverzekering hebt afgesloten. Je kan ook gebruikmaken van een standaardformulier ‘verklaring inzake de wijze van teraardebestelling’ dat geregistreerd kan worden op de gemeente en waarvan je ook een kopie kan bezorgen aan je vertrouwenspersoon of vertegenwoordiger. Een laatste mogelijkheid is het opnemen van je beslissingen in een testament. Je familieleden worden dan op de hoogte gebracht van je wensen, als je testament op tijd wordt geopend, voor de begrafenis plaatsvindt.

Het wegnemen van organen wordt in België door de wet geregeld. Die wet gaat ervan uit dat elk bekwaam persoon instemt met orgaandonatie na zijn overlijden tenzij je tijdens je leven daartegen verzet hebt geuit of dat je naaste familie zich verzet na het overlijden. Om elk misverstand te vermijden kan je wel een formulier invullen ter instemming of weigering. Ook dit formulier kan je laten registreren op de gemeente waar het dan automatisch wordt doorgestuurd naar het rijksregister. Als je dat wil kan je ook zelf een kopie bijhouden of bezorgen aan je huisarts, vertrouwenspersoon en vertegenwoordiger.

Als je je lichaam wil schenken aan de wetenschap, dan neem je daarvoor best contact op met de universiteit van jouw keuze. Een eigenhandig geschreven, gedateerde en door jou ondertekende verklaring is normaal gezien voldoende, maar per universitaire instelling zijn er soms verschillende mogelijkheden en/of benodigde documenten.

Iedereen heeft recht op palliatieve zorg

Als genezing niet meer mogelijk is, houdt het leven daarom niet meteen op. Via het toedienen van palliatieve zorg, probeert men de kwaliteit van leven voor de patiënt en zijn omgeving zo hoog mogelijk te houden. Dat wordt gedaan door middel van pijnbestrijding, het bieden van zoveel mogelijk comfort en het tevens bestrijden van psychologische, sociale en spirituele problemen.

Het is dus een hardnekkig misverstand dat palliatieve zorg hetzelfde is als terminale zorg. Want patiënten die palliatieve zorg krijgen, zijn daarom niet noodzakelijk heel dicht bij het einde van hun leven. Soms wordt palliatieve zorg ook toegediend bij een zware behandeling, enkel om het comfort van de patiënt te verhogen.

In tegenstelling tot wat sommigen denken hoef je je vraag om palliatieve zorg niet vroegtijdig op papier te zetten. Want het recht op palliatieve zorg, dus op een goede pijnstilling en zoveel mogelijk comfort, is een patiëntenrecht waar iedere patiënt op elk moment in het leven recht op heeft.

Palliatieve sedatie of terminale sedatie is daarentegen geen patiëntenrecht. Palliatieve sedatie kan toegepast worden in het geval dat de lichamelijke of geestelijke pijn niet kan bestreden worden, zolang de patiënt bij bewustzijn blijft. Een arts kan daarom palliatieve sedatie voorstellen aan de patiënt of diens familie. De patiënt wordt daarbij dan in een diepe slaap gebracht waardoor hij geen pijn of andere symptomen meer voelt. Het doel is steeds om de laatste levensfase zo pijnloos mogelijk te laten verlopen.

Nalatenschap

Niet alleen over je zorgplanning denk je best vroegtijdig na, maar ook over je nalatenschap. Het helpt je omgeving om de juiste beslissingen te nemen als jij op voorhand hebt verteld wat je graag zou willen in verband met je erfenis.

Je bent uiteraard niet verplicht om een testament op te maken. Als je dat niet doet, dan voorziet de wet hoe je erfenis verdeeld wordt. Zo zijn bijvoorbeeld je kinderen de wettelijke erfgenamen en erven zij ieder een gelijk deel. Je echtgenoot/echtgenote heeft daarbij recht op het vruchtgebruik van de hele erfenis. Dat wil zeggen dat hij/zij recht heeft op de inkomsten en het gebruik van de erfenis, maar geen eigenaar is. Als je samenwoont met een partner zonder een verklaring van wettelijke samenwoning te hebben afgelegd dan zal deze niets erven .

Ben je het niet eens met de wettelijke regeling, dan kan je dus best zelf een testament opmaken. Dat kan je doen door het zelf met de hand te schrijven, met datum en handtekening. Je kan het zelf bewaren of laten nakijken en in bewaring geven bij een notaris. Je kan je testament ook laten opmaken door de notaris. Dan dicteer je wat er in je testament moet komen in aanwezigheid van twee getuigen. Voor meer informatie kan je steeds terecht bij een notaris.

Meer weten ...

Wil je meer over dit onderwerp te weten komen, ga dan zeker eens kijken bij onze links